Ekosağlık ve veteriner hekimlik bilimleri yakından ilişkili iki alandır. Ekosağlık, sosyal-ekolojik bir sistemin unsurları arasındaki ilişkiyi dikkate alarak insanların, hayvanların ve ekosistemlerin sürdürülebilir sağlığını geliştirmeyi amaçlayan bütüncül ve disiplinler arası bir yaklaşımdır. Veteriner hekimlik bilimleri ise bireysel olarak hayvanların ve hayvan sürülerinin hastalıklarının teşhisi, tedavisi ve hastalıkların önlenmesi de dâhil olmak üzere hayvanların sağlığı ve refahı ile ilgilenir. Bunlara ek olarak, halk sağlığı, hayvancılık ekonomisi ve hayvancılık ile uğraşan insanların ekonomik yaşamları ile yakından ilgilidir. Veteriner hekimlik bilimleri, 90’lı yıllardan itibaren de insan ve hayvanların sağlıklı ve iyi koşullarda yaşayabilecekleri ekolojik ortamların oluşturulması çalışmalarına katılmaktadır.
Ekosağlık düşüncesine benzeyen Tek Sağlık yaklaşımı, insan, hayvan, bitki ve çevre sağlığının birbiriyle bağlantılı olduğunu kabul etmekte olup karmaşık sağlık sorunlarının üstesinden gelmek için farklı disiplinler arasında işbirliğini önermektedir. Veteriner hekimler, Ekosağlık yaklaşımının önemli bir bileşeni olan hayvan sağlığını ve refahını geliştirmede çok önemli bir rol oynadıklarından, ekosağlık çalışmalarında veteriner hekimlerin rolü giderek önem kazanmaktadır. Sürü sağlığı yönetimi ve zoonotik hastalık kontrolünde kullanılan ilaçların seçimi ve reçetelendirme uygulamalarını veteriner hekimler yapması bunlardan sadece bir örnektir.
İnsan yerleşimlerinde ortaya çıkan zoonotik salgınlara insan tıp bilimlerinin profesyonel sağlık ekiplerinin müdahale etmesine karşılık Speare,R ve arkadaşlarının yaptığı bir çalışma sonucuna göre zoonotik bir hastalık teşhisi konması durumunda insanların bir hekimin tavsiyesi üzerine bir veteriner hekime de danışmaya istekli olduğunu göstermektedir.
Ekosağlık yaklaşımı insan, hayvan, bitki ve çevre sağlığının birbirine bağlılığını kabul ettiğinden ve karmaşık sağlık sorunlarının üstesinden gelmek için farklı disiplinler arasında işbirliğini teşvik ettiğinden, ekosağlık ve ortaya çıkan zoonotik hastalıklar yakından ilişkilidir.
Keesing,F. ve arkadaşlarının yaptığı bir çalışmaya göre, biyoçeşitlilik kaybı zoonotik hastalıkların ortaya çıkma riskini artırmaktadır. Yine Gibb,R. ve arkadaşlarının araştırma sonuçlarına göre, tarım ve kentleşme gibi arazi kullanım değişikliğinin insanlarda zoonotik hastalık riskini ve ortaya çıkışını etkilediğini göstermektedir. Ayrıca, zoonotik hastalıklar son Covid19 ve varyantlarının gösterdiği gibi küresel olarak insanlarda tekrarlanan salgınlara neden olmaktadır. Tarım ve hayvancılığın modernleşmesi, yaban hayatı avcılığı, vahşi hayvan habitatlarının yok edilmesi, vahşi ve evcil hayvanların karışması, yaban hayatı ticareti, değişen beslenme alışkanlıkları ve kentleşme gibi antropojenik faktörler; insanlarda zoonotik hastalıkların ortaya çıkmasında tetikleyici nedenler olarak kabul edilmektedir.
Zoonotik hastalıklar Türkiye ve komşu ülkelerinde önemli bir halk sağlığı sorunudur. Covid19 ve Kuş Gribi gibi hala içinde yaşadığımız salgınlar ve özellikle Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi (KKKA) hastalığı gibi birçok diğer zoonotik hastalık aynı zamanda ülkemizin ekolojik sağlığı açısından da önem arz etmektedir.
Komşu ülkelerden; Türkiye’ye doğru bölgesel coğrafi özellikler nedeni ile yaban hayvan hareketleri iklime göre değişmekle birlikte süreklilik göstermektedir. Bunun yanı sıra insan eliyle oluşan hayvan hareketleri de bölgedeki zoonotik hastalıkların prevalansını artırmakta ve yakın zamanlarda yaşadığımız Şap SAT-2 gibi patlamalara yol açması da kaçınılmaz olmaktadır.
Sonuç olarak, çevresel olumsuzluklar iklim değişikliği, aşırı hava değişimleri, yaban yaşam alanlarının tahribi ile yaban hayvanlarının ve onların gıda kaynaklarının azalması veya yok olması nedeniyle bozulan ekolojik ortam zoonotik hastalıklara davetiye çıkarmaktadır. Bölgemizdeki karmaşık sağlık sorunlarını ele almak zoonotik hastalıkların yaygınlık ve bulaşmasını araştırmak için farklı disiplinler arasındaki işbirliği bir an önce başlamalıdır. Uzun vadeli izleme ve çok bölgeli bir yaklaşım; zoonotik hastalık etkeni virüsleri için rezervuar görevi görebilecek hayvan türlerini belirlemek, yeni salgınların meydana gelme olasılığının yüksek olduğu bölgeleri tahmin etmek ve gereken tedbirleri almak açısından çok önemlidir. Veteriner hekimler bu çok disiplinli çalışma alanında önemli paydaşlardan biri olarak ön sıralarda ve sorunları göğüsleyen mesleklerden biri olarak görevlerini yapmaya devam edeceklerdir.
Kaynaklar:
Speare,R., Mendez,D., Judd,J. et al. : Willingness to Consult a Veterinarian on Physician’s Advice for Zoonotic Diseases: A Formal Role for Veterinarians in Medicine?, PLoS ONE, 8(10), e0131406, (2015), https://doi.org/10.1371/journal.pone.0131406
Gibb,R., Redding,D.C., Chin, K.S. et al. : Zoonotic host diversity increases in human-dominated ecosystems, Nature, 7821(584), 398-402, (2020) , https://doi.org/10.1038/s41586-020-2562-8
Keesing,F., Ostfeld,R.S., :Impacts of biodiversity and biodiversity loss on zoonotic diseases, Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A., 17(118), (2021), https://doi.org/10.1073/pnas.2023540118
Lerner,H., Berg,C., : A Comparison of Three Holistic Approaches to Health: One Health, EcoHealth, and Planetary Health. Front. Vet. Sci., (4), 2017. https://doi.org/10.3389/fvets.2017.00163
Speksnijder,D.C., Jaarsma,A.D.C., Gugten, A.C. van der et al. : Zoonoses Public Health
Determinants Associated with Veterinary Antimicrobial Prescribing in Farm Animals in the Netherlands: A Qualitative Study. Zoonoses Public Health, (62), 39-51. (2014). https://doi.org/10.1111/zph.12168
Morley, P.S., Apley, M.D.,Thomas Besser,E., et al. : Antimicrobial Drug Use in Veterinary Medicine, Journal of Veterinary Internal Medicine, 4(19), 617-629, (2005) https://doi.org/10.1111/j.1939-1676.2005.tb02739.x
Kaler,J., Green,L.E., : Sheep farmer opinions on the current and future role of veterinarians in flock health management on sheep farms: A qualitative study. Preventive Veterinary Medicine, 3-4(112), 370-377, (2013). https://doi.org/10.1016/j.prevetmed.2013.09.009