BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİNDE VETERİNER HALK SAĞLIĞI HİZMETLERİ

Cumhuriyet Halk Partisinin 08.05.2024 tarihinde CHP Belediye Başkanlarına gönderdiği Genelge ile Büyükşehir Belediyelerinde  “Veteriner İşleri Halk Sağlığı Daire Başkanlığı” diğer belediyelerde ise “Veteriner İşleri Müdürlüğü” kurulması için çalışma başlatılması istenmiştir. Bu kapsamda İzmir Büyükşehir Belediyesinin (https://www.izmir.bel.tr/tr/Birimler/289) organizasyon yapısını gösteren tabloda: Genel Sekreter Yardımcısına bağlı olarak “Daire Başkanı (Veteriner İşleri Halk Sağlığından Sorumlu)” biriminin oluşturulduğu, “İzmir Doğal Yaşam Parkı Şube Müdürlüğü” ve “Veteriner İşleri Şube Müdürlüğü ”nün bu Daire Başkanlığına bağlandığı anlaşılmaktadır.

Veteriner Hekimler arasında sosyal medyada yapılan tartışmalarda “Veteriner İşleri Halk Sağlığı Daire Başkanlığı” adının yanlış olduğu, doğrusunun “Veteriner Halk Sağlığı Daire Başkanlığı” olması gerektiği yönünde görüş birliği bulunmaktadır.

Bu yazıda; söz konusu genelgenin uygulanması konusunda; veteriner halk sağlığı kavramının içeriği, yürürlükteki mevzuat ve Büyükşehir Belediyelerindeki mevcut durumu inceleyerek, Veteriner Halk Sağlığı Daire Başkanlıklarının organizasyon yapısı hakkında değerlendirme yapmaya çalıştık.

Veteriner Halk Sağlığı; Dünya Sağlık Örgütü tarafından ”veteriner hekimliği biliminin uygulanması yoluyla; insanlığın fiziksel, zihinsel ve sosyal refahı ile sağlıklı olması için yapılan çalışmalar” olarak tanımlanmaktadır. Multidisipliner bir yapıya sahip olan Veteriner Halk Sağlığının önemli etki alanları; zoonozların tanısı, denetimi, epidemiyolojisi, kontrolü, önleme ve eliminasyonu, gıda güvenliği, laboratuvar hayvanlarının sağlık açısından yönetimi, tanı laboratuvarları, biyomedikal araştırmalar, sağlık eğitimi ve sürekliliği, biyolojik ürünler ve medikal aletlerin üretimi ve kontrolü ile evcil ve vahşi hayvan popülasyonunun yönetimi, içme suları ve çevrenin korunması, insan sağlığındaki acil durumların yönetimi olarak sıralanmaktadır.

Dünya Hayvan Sağlığı Örgütünün verilerine göre, bulaşıcı hastalıkların % 60’ı evcil hayvanlardan veya yaban hayatından kaynaklanmaktadır. Ortaya çıkan bulaşıcı insan hastalıklarının % 75’i hayvan kökenlidir. Biyoterörizm açısından önem taşıyan patojenlerin % 80’i hayvanlardan kaynaklanmaktadır. Zoonotik hastalıkların kontrolü ve önlenmesi, veteriner halk sağlığının temel hedeflerinden biridir. Erken teşhis, düzenli aşılama programları ve hijyenik koşulların sağlanması, zoonotik hastalıkların yayılmasını engellemek için önemlidir. Kuduz, tüberküloz, kist hidatik gibi hastalıkların kontrolü, veteriner halk sağlığının temel hedeflerinden birisidir. Hayvanların sağlıklı ve insanca muamele görmeleri, dolaylı olarak halk sağlığını etkileyen bir diğer önemli faktör olup, hayvan atıklarının yönetimi ve çevresel kontaminasyonun önlenmesi, veteriner halk sağlığının bir diğer önemli boyutunu oluşturmaktadır.

Gıdaların, özellikle et, süt, yumurta vb. üretiminden tüketimine kadar olan süreçte güvenliğinin sağlanması, halk sağlığı açısından kritik öneme sahiptir. Gıda güvenliği, veteriner halk sağlığının kritik bir alanı olup, hayvanların hijyenik koşullarda kesilmesi, hastalıklı hayvanların tespit edilip ayrılması, süt üretim tesislerinde hijyen ve sanitasyon koşullarının sağlanması, pastörizasyon süreçlerinin kontrol edilmesi, et ürünlerinin işlenmesi ve saklanmasında hijyen kurallarına uyulması, gıdaların üretim, işleme ve dağıtım yerlerinde düzenli denetimlerin yapılması, gerekli sağlık ve hijyen standartlarının sağlanması halk sağlığının korunması açısından hayati öneme sahiptir. Veteriner hekimler, bu süreçlerin her aşamasında görev alarak, halk sağlığını tehdit eden unsurları ortadan kaldırmak için çalışırlar.

Sokak hayvanlarının barınma, beslenme ve sağlık ihtiyaçlarını karşılamak için kurulan hayvan barınaklarının hijyenik ve güvenli koşullarda işletilmesi, hayvanların düzenli olarak sağlık kontrollerinin yapılması, hastalıklarının tedavi edilmesi ve aşılama programlarının uygulanması, beslenmesi ve bakımlarının yapılması, sağlıklı hayvanların sahiplendirilmesi için programlar düzenlenmesi, toplumun bilinçlendirilmesi belediyelerin veteriner halk sağlığı hizmetleri kapsamında önemli bir yer tutar. Sokak hayvanlarının popülasyonunu kontrol altına almak için kısırlaştırma operasyonlarının yapılması, kuduz gibi zoonotik hastalıklara karşı düzenli aşılama kampanyalarının yürütülmesi, yaralı veya hasta hayvanların tedavi edilmesi ve rehabilite edilmesi halk sağlığını koruma ve sokak hayvanlarının yönetimi açısından çok önemlidir.

Vektörlerle mücadele, hem insan, hem de hayvan sağlığını korumak için çeşitli yöntemlerin kullanıldığı karmaşık bir süreçtir. Kimyasal, biyolojik, çevresel ve genetik kontrol yöntemleri, vektör popülasyonlarını azaltmak ve hastalık yayılmasını önlemek için kullanılır. Veteriner halk sağlığı ise, bu mücadelede kritik bir rol oynar, hastalık gözetimi, eğitim, aşı ve tedavi gibi alanlarda etkin çözümler sunar. Vektörlerle mücadelede başarılı olmak için, multidisipliner bir yaklaşım benimsemek ve veteriner hekimlerin rolünü vurgulamak önemlidir.

Su ürünleri sektörü, gıda güvenliği, zoonotik hastalıklar ve antimikrobiyal direnç gibi birçok halk sağlığı sorununu içinde barındırır. Veteriner halk sağlığı, bu sorunların çözümünde merkezi bir rol oynar. Hastalık gözetimi, gıda güvenliği yönetimi, eğitim ve araştırma faaliyetleri ile veteriner hekimler, su ürünleri sektöründe sağlık ve güvenliği sağlamada kritik katkılarda bulunur.

Hayvancılık, gıda güvenliği, ekonomik kalkınma ve toplum refahı için son derece önemli bir sektördür. Aynı zamanda, halk sağlığını etkileyebilecek zoonotik hastalıklar ve çevresel faktörlerle de yakından ilişkilidir. Bu nedenle, hayvancılığın sürdürülebilir bir şekilde desteklenmesi ve veteriner halk sağlığının korunması birbiriyle iç içe geçmiş kavramlardır. Veteriner halk sağlığı, hayvancılığın desteklenmesinde ve sürdürülebilirliğinin sağlanmasında merkezi bir rol oynar. Hastalık gözetimi, gıda güvenliği, eğitim ve çevre sağlığı alanlarında veteriner hekimlerin katkıları, hayvancılık sektörünün güvenli ve sürdürülebilir bir şekilde gelişmesini sağlar.

Hayvansal atıklar, hayvancılık ve gıda üretim süreçlerinin doğal bir yan ürünüdür ve bu atıkların doğru yönetilmemesi çevre kirliliğine, insan ve hayvan sağlığına yönelik ciddi tehditlere yol açabilir. Veteriner halk sağlığı, bu atıkların denetimi ve kontrolü ile doğrudan ilgilidir, çünkü bu atıklar zoonotik hastalıkların yayılma riskini artırabilir ve çevre sağlığını olumsuz etkileyebilir.

Yürürlükteki 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu, gıda ile ilgili olanlar dâhil birinci sınıf gayrisıhhî müesseseleri ruhsatlandırmak ve denetlemek, yiyecek ve içecek maddelerinin tahlillerini yapmak üzere laboratuvarlar kurmak ve işletmek; Büyükşehirin bütünlüğüne hizmet eden hayvanat bahçeleri, hayvan barınakları yapmak, yaptırmak, işletmek veya işlettirmek; mezbahaları yapmak, yaptırmak, işletmek veya işlettirmek, imar plânında gösterilen yerlerde yapılacak olan özel hal ve mezbahaları ruhsatlandırmak ve denetlemek görevlerinin büyükşehir belediyeleri tarafından yürütülmesine dair hükümler içermektedir. 5216 sayıla kanuna 6360 sayılı kanunun 7 nci maddesi ile eklenen ek fıkra “Büyükşehir ve ilçe belediyeleri tarım ve hayvancılığı desteklemek amacıyla her türlü faaliyet ve hizmette bulunabilirler.” Hükmündedir.

5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanunu Büyükşehir belediyeleri, il belediyeleri ve nüfusu yirmi beş bini aşan büyükşehir ilçe belediyeleri ile diğer belediyeler, sahipsiz veya güçten düşmüş ya da tehlike arz eden hayvanların korunması ve bakımının yapılması ile rehabilitasyonunun sağlanması amacıyla hayvan bakımevleri kurma sorumluluğu vermektedir.

Ayrıca 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanununun 4 üncü maddesinin sekizinci fıkrasında “belediyelerin hayvan hastalıkları ile mücadele ve kontrollerde Bakanlığa yardımcı olmakla yükümlü olduklarına” dair hüküm bulunmaktadır. Aynı kanunun 48 inci maddesinde “5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanununun 7 nci maddesinin birinci fıkrasının (c), (d), (j) ve (t) bentlerinde belirtilen izin veya ruhsatlar, gıda ve gıda ile temas eden madde ve malzemeler ile ilgili işyerlerinin teknik ve hijyenik koşulları ile gıda güvenilirliği ve kalitesi konularını kapsamaz”. Şeklinde hüküm yer almaktadır.

1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu ile bu kanuna dayanılarak yürürlüğe konulan Su Ürünleri Toptan ve Perakende Satış Yerleri toptan ve perakende satış yerlerinin kontrolü ve denetiminde belediye yetkili personeli de yetkili kılınmıştır.

Günümüzde büyükşehir belediyelerinde veteriner hekimlik hizmetleri değişik isimler verilmiş şube müdürlüklerince yürütülmektedir. Belediyelerde görev yapan veteriner hekimler, zoonotik hastalıkların kontrolü; sokak hayvanlarının yönetimi; hayvan refahı; eğitim ve bilinçlendirme; acil durum müdahaleleri; hayvan barınakları ve rehabilitasyon merkezlerinde halk sağlığını korumaya yönelik görevleri yürütmektedirler. Büyükşehir Belediyelerinde Veteriner Hekimlik Hizmetleri ile ilgili Daire Başkanlıkları ve Şube Müdürlükleri tablosu aşağıdadır.

BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİNDE VETERİNER HEKİMLİK HİZMETLERİ

İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığının organizasyon yapısını Veteriner Halk Sağlığı açısından incelediğimizde; zoonoz hastalıklarla mücadele, gıda güvenliği, hayvancılık destekleri ve sokak hayvanları popülasyonun yönetimi konularından sorumlu ve görevli olan “Veteriner Hizmetleri Şube Müdürlüğü” ile su ürünleri toptancı halleri, satış noktalarının kontrolü ile sürdürülebilir balıkçılığın devamı ve tüketici haklarının korunmasından sorumlu ve görevli, Tarım ve Su Ürünleri Şube Müdürlüğünün Tarımsal Hizmetler Daire Başkanlığına; Birinci (1.) sınıf gayrisıhhî müesseselerin ruhsatlandırılması ve denetlenmesi ile görevli ve sorumlu Ruhsat ve Denetim Şube Müdürlüğünün Zabıta Daire Başkanlığına; Vektörlerle mücadele çalışmalarından sorumlu ve görevli Sağlık ve Hıfzıssıhha Şube Müdürlüğünün Sağlık Daire Başkanlığına bağlı olduğu görülmektedir. Bu yapılanmada, zoonotik hastalıklar, gıda güvenliği, popülasyon ve salgın yönetimi, eğitim ve bilgilendirme gibi temel alanlardaki veteriner halk sağlığı hizmetlerin koordinasyonundan söz etmek mümkün değildir.

Dünyanın yaşadığı Covid 19 pandemisinden sonra büyük önem kazanan Tek Sağlık yaklaşımı, veteriner halk sağlığı ve gıda güvenliği arasındaki ilişkiyi bütüncül bir bakış açısıyla ele alarak, insan, hayvan ve çevre sağlığını birlikte iyileştirmeyi amaçlar. Büyükşehir belediyelerinde Veteriner Halk Sağlığı Daire Başkanlığı, halk sağlığının ve hayvan refahının korunmasında önemli bir rol oynar. Zoonotik hastalıkların kontrol altına alınması ve önlenmesi; hayvancılığın desteklenmesi, hayvan refahı ile ilgili denetimler; gıdaların, su ürünlerinin üretim, işleme ve dağıtım aşamalarında gıda güvenliği ve hijyen kurallarının uygulanmasının denetlenmesi; sokak hayvanlarının kontrol altına alınması, kısırlaştırılması ve rehabilite edilmesi, hayvan barınaklarının işletilmesi konularında yapılacak çalışmalar ile halkın zoonotik hastalıklar, gıda güvenliği ve hayvan refahı ile ilgili konularda bilinçlendirme çalışmalarının multidisipliner bir yaklaşımla, Veteriner Halk Sağlığı Daire Başkanlığına bağlı birimler tarafından eşgüdüm içerisinde yürütülmesi şarttır.

Halk sağlığının korunarak, geliştirilmesi ile şehrin daha sağlıklı ve yaşanabilir bir hale gelmesine katkıda bulunacak olan Veteriner Halk Sağlığı Daire Başkanlığının beklenen hizmetleri yerine getirebilmesi için;

• Başta kuduz olmak üzere; zoonozların tanısı, denetimi, epidemiyolojisi, kontrolü, önleme ve eliminasyonu için 5996 sayılı kanun ile hayvan atık ve artıklarının yönetimi ve çevresel kontaminasyonun önlenmesi için 5216 sayılı Kanun hükümlerine uygun olarak hayvancılığı desteklemek amacıyla her türlü faaliyet ve hizmetin koordinasyonu için “Hayvan Sağlığı ve Yetiştiriciliği Şube Müdürlüğü”;
• 5199 sayılı Kanun gereğince popülasyonu kontrol altına almak için kısırlaştırma operasyonları ile barınakların hijyenik ve güvenli koşullarda işletilmesi, hayvanların sağlık kontrolleri, hastaların tedavisi ve aşılanması, sağlıklı hayvanların sahiplendirilmesi ile 5216 sayılı Kanun gereğince hayvanat bahçeleri ve hayvan barınakları konusundaki hizmetleri yürütmek amacıyla “Sokak Hayvanları Yönetimi Şube Müdürlüğü”;
• Su ürünleri sektöründeki; gıda güvenliği, zoonotik hastalıklar ve antimikrobiyal direnç gibi sorunların çözümü için 1380 sayılı Kanun ve ilgili mevzuatla verilen kontrol ve denetim hizmetlerini yürütmek üzere “Su Ürünleri Şube Müdürlüğü”;
• Mezbahalar dahil olmak üzere gıda sektöründe faaliyet gösteren işletmelerin ruhsatlandırılması ve denetlenmesi, yiyecek ve içeceklerin laboratuvar muayeneleri ile ilgili olarak 5216 sayılı Kanunla verilmiş görevleri yerine getirmek üzere “Gıda İşletmeleri ve Laboratuvarlar Şube Müdürlüğü”;
• Vektör popülasyonunun azaltılması, hastalık yayılmasının multidisipliner bir anlayışla önlenebilmesi, çevrenin korunması için 5216 sayılı Kanun hükümlerine uygun hizmetlerin yürütülmesi için “Vektörlerle Mücadele Şube Müdürlüğü”;
• Sağlığın korunması ve hastalıkların önlenmesi amacıyla Belediyelerde çalışan personel ile halka yönelik olarak gıda güvenliği, zoonoz hastalıklar, çevre sağlığı ve evcil hayvan bakımı gibi konularda Veteriner Halk Sağlığı eğitimleri planlamak, gerçekleştirmek için “Veteriner Halk Sağlığı Eğitimi Şube Müdürlüğü” kurulmalıdır.

Yukarıda kuruluş gerekçeleri özetlenmeye çalışılan şube müdürlükleri Veteriner Halk Sağlığı Daire Başkanlığına bağlı olarak kurulmadığı yada mevcut şube müdürlükleri Veteriner Halk Sağlığı Daire Başkanlığına bağlanmadığı taktirde istenen, beklenen sonuçların alınması mümkün olmayacaktır.